خواجه نصیرالدین طوسی، اعجوبه ریاضی و نجوم
خواجه نصیرالدین طوسی، اعجوبه ریاضی و نجوم
خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان ادیب، فیلسوف، اعجوبه ریاضی، نجوم و یکی از برجسته‌ترین دانشمندان ایرانی جهان اسلام و از بزرگ‌ترین فقهای مذهب تشیع (تشیع یکی از مذاهب اسلامی است) در سده هفتم هجری محسوب می‌شد که علم مثلثات را در ریاضیات گسترش داد. او در جهرود ساوه به دنیا آمد. «استادالبشر»، «عقل حادی عشر» و «معلم ثالث» القاب خواجه نصرالدین طوسی است. پدرش محمد بن حسن از فقها، علما و محدثان بنام طوس بود. خواجه نصیرالدین طوسی علوم شرعی و ادبی را نزد پدر آموخت و سپس به تحصیل علوم مختلف عقلی از قبیل الهیات، ریاضیات و طبیعیات پرداخت. وی پس از مدتی به منظور کسب علوم به نیشابور رفت. نیشابور، آن زمان مرکز علمی و پژوهشی و حضور علمای بزرگ محسوب می‌شد. معین‌الدین سالم بن بدران مصری و کمال الدین یونس موصلی اساتید خواجه بودند. این استادان در بیشتر علوم به‌ویژه ریاضی سرآمد روزگار بودند. در حکمت مشاء و عملیات در خدمت فریدالدین داماد نیشابوری دانش‌اندوزی کرد و کم‌کم در تمام علوم عقلی و نقلی سرآمد شد و به عنوان عالمی برجسته شهرتی به دست آورد.
تاسیس رصدخانه مراغه
خواجه نصیرالدین طوسی در زمان حمله مغولها به ایران زندگی می‌کرد. به دنبال مکان امنی برای پژهش بود که ناصرالدین عبدالرحمان، حکمران اسماعیلی‌مذهب قهستان او را به الموت دعوت کرد. او در این دوران کتاب «طهاره الاعراق ابن‌مسکویه» را با نام اخلاق ناصری ترجمه کرد و کتاب «رساله معینیه» را نوشت. با انقراض حکومت اسماعیلیان به دست مغولها، خواجه تسلیم هلاکو شد و از مرگ نجات یافت. او با حمایت هلاکو، رصدخانه مراغه را تاسیس کرد. این رصدخانه به کتابخانه‌ای بزرگ با چهل هزار جلد کتاب مجهز بود و کانون علمی آن زمان شناخته می‌شد. آثار خواجه نصیرالدین طوسی را 150 رساله و نامه نام بردند. او به دلیل اشاعه و ترویج مذهب امامیه کتاب «تجرید العقاید» را نوشت که منبع عمده کلام شیعی محسوب می‌شود و بیش از 400 تفسیر و حاشیه بر آن نوشته شده است.
نابغه ریاضی
خواجه نصیر در ریاضیات، تحریراتی بر متون گذشته ریاضی- بطلمیوسی- نوشت. او همچنین بسیاری رسائل ابتکاری درباره حساب، هندسه و مثلثات به نگارش درآورد و در این آثار کار خیام را ادامه داد و به بسط ریاضیات محاسباتی کمک کرد. در هندسه نیز خواجه نصیر کار خیام را دنبال کرد و در الرساله الشافعیه، اصل پنجم اقلیدس را بررسی کرد اما برجسته‌ترین کمک وی به ریاضیات در مثلثات بود که در کتاب الشکل القطاع به گسترش مثلثات به مثابه شاخه‌ای مستقل از ریاضیات محض کمک کرد. کشف قانون کروی سینوس‌ها در ریاضیات و ابداع روش هندسی با عنوان جفت طوسی در نجوم از آثار اوست. برخی محققان، خواجه نصیر طوسی را خالق علم مثلثات در ریاضی و برخی دیگر، از گسترش‌دهندگان علم مثلثات معرفی می‌کنند. کتاب‌های مثلثات خواجه در سده 16 میلادی به زبان فرانسه ترجمه شده است. ابن خلدون مورخ نامی جهان عرب، طوسی را بزرگ‌ترین دانشمند ایران پس از اسلام لقب داد. خواجه نصیر را در علم هم‌تراز ابن سینا دانسته‌اند؛ با این تفاوت که شیخ‌الرئیس در طب سرآمد دوران بود و خواجه نصیر در ریاضیات از دیگران پیشی گرفت.
آثار و شاگردان
خواجه نصیرالدین طوسی در اکثر علوم متداول زمان خود از جمله فقه، حکمت، کلام، منطق، اخلاق، طب، نجوم، ریاضیات، ادبیات و فن شعر و موسیقی آثار و تألیفاتی دارد و بزرگانی چون علامه حلی، قطب‌الدین شیرازی، کمال‌الدین افسطی، سید رکن‌الدین استرآبادی و ابن الفوطی بغدادی از جمله شاگردان او محسوب می‌شوند. تحریر اصول اقلیدس، تحریر مجسطی، زیج ایلخانی، اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف، اساس الاقتباس، زبده ادراک فی هیأت افلاک و شرح اشارات از تالیفات خواجه طوس است. علامه حلی که یکی از شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی است درباره وی می‌گوید: خواجه نصیرالدین طوسی افضل عصر ما بود و از علوم عقلیه و نقلیه مصنفات بسیار داشت. او اشرف کسانی است که ما آنها را درک کرده‌ایم.
درگذشت
در تاریخ نقل شده است که خواجه پس از تکمیل رصدخانه و در سال ۶۷۲ قمری (1273 میلادی) احساس بیماری کرد و در هجدهم ماه ذی الحجه، روز عید غدیر از دنیا رفت. آن زمان خواجه در بغداد زندگی می‌کرد و پیکر او بنابر وصیتش در کاظمین به خاک سپرده شد.
روز 24 فوریه مصادف با 5 اسفندماه (سالروز تولد خواجه نصیر)، در تقویم ملی ایران، به عنوان روز بزرگداشت این عالم و دانشمند و نیز روز مهندس نامگذاری شده است.
| Անվանում | خواجه نصیرالدین طوسی، اعجوبه ریاضی و نجوم |
| Երկիր | Իրան |
| Մականուն | «استادالبشر»، «عقل حادی عشر» و «معلم ثالث» |
| قرن هفتم هجری | |
| Աշխատանքներ | تحریر اصول اقلیدس، تحریر مجسطی، زیج ایلخانی، اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف، اساس الاقتباس، زبده ادراک فی هیأت افلاک و شرح اشارات |
Հայտնի մարդիկ
