Մեհդի Ազար Յազդին՝ Իրանի մանկապատանեկան գրականության հայրը

Իրանցի ժամանակակից մանկագիրների շարքում առանձնանում է Մեհդի Ազար Յազդիի անունը։ Մի մարդ, ով միշտ մանկության խորհրդավոր և ուրախ աշխարհում էր ապրում և ում կյանքի ամենամեծ հաճույքը ընթերցանությունն էր։

Ո՞վ էր Մեհդի Ազար Յազդին

Մեհդին ծնվել է 1922 թվականին (1300 թ.՝ ըստ իրանական օրացույցի) Իրանի Յազդ քաղաքի արվարձանում՝ Խոռամշահ թաղամասում։ Նրա ազգանունից կարելի է ենթադրել, որ նախնիները զրադաշտականներ էին։ Հայրը մշակ էր, և ինչպես իր հասակակիցներից շատերը, Մեհդին նույնպես փոքր հասակից օգնում էր հորը գյուղատնտեսական աշխատանքներում։ Երիտասարդության տարիներին զբաղվել է նաև շինարարական աշխատանքներով, իսկ այնուհետև աշխատել է նաև գուլպաների արտադրամասում։ Արտադրամասի սեփականատերը մի օր որոշեց Յազդ քաղաքում գրախանութ բացել, և այնտեղ աշխատելու համար Մեհդիին ընտրեց։ Ահա այս իրադարձությունը նրա համար դուռ բացեց դեպի գրքերի և գրականության աշխարհ։
Գրախանութում աշխատելուց որոշ ժամանակ անց Մեհդին տեղափոխվում է Թեհրան և աշխատանքի անցնում տպարաններից մեկում։ Հենց այդտեղ էլ ծնվում է հին պարսկական պատմությունները պարզ լեզվով վերաշարադրելու միտքը՝ դրանք երեխաների համար ավելի հասկանալի դարձնելու նպատակով։ Հետագայում այս գաղափարը դառնում է նրա ամենահայտնի գրքի՝ «Լավ հեքիաթներ լավ երեխաների համար» առաջին հատորի ստեղծման առանցքը։

Շարունակելով աշխատանքը՝ նրան հաջողվում է լույս ընծայել ևս յոթ հատոր, ինչպես նաև «Նոր հեքիաթներ հին գրքերից» վերտառությամբ տասհատորյակը։

Բացի վերոնշյալ աշխտանքներից Մեհդի Ազար Յազդին գրել է թվով 30 գործ, որոնց թվում են հետևյալ աշխատանքները՝

«Մասնավին երեխաների համար», «Շախմատի ինքնուսույց», «Լուսանկարչության ինքնուսույց» և «Պարզ պատմություններ» և այլն։

Ազար Յազդիի ստեղծագործությունների առանձնահատկությունները

Ազար Յազդիի ստեղծագործությունների շարքում մեծամասնություն են կազմում հին գրական ավանդույթի մաս կազմող հեքիաթների և զանազան պատումների վերամշակումները, որոնց մեջ ամբարված է նախորդ սերունդների ողջ կենսափորձն ու իմաստությունը։  Այսպիսով, օրինակ, «Լավ հեքիաթներ լավ երեխաների համար» գիրքը բաղկացած է ութ հատորից, որոնցից յուրաքանչյուրը հիմնված է հին գրական ավանդույթի, այդ թվում՝ «Քալիլա և Դիմնա», «Մարզբան-Նամե», «Սինդբադ-Նամե և Ղաբուս-Նամե», «Մասնավի Մաանավի» և այլ ստեղծագործությունների վրա։ Այս ժողովածուն թարգմանվել է իսպաներեն, հայերեն, չինարեն և ռուսերեն։ Իրանում այն ամենաշատ վերահրատարակված մանկական գրքերից է (ավելի քան 60 անգամ)։

Ազար Յազդիի ոճը շատ պարզ է և մատչելի երեխաների համար։ Նրա պատմությունները կարծես ոչ թե մեծահասակի, այլև երեխայի ձեռքով գրված լինեն։ Ստեղծագործություններում մեծ տեղ է հատկացվում բարոյադաստիարակչական բաղադրիչին, այնպես պատմվածքները ոչ միայն զվարճալի է ընթերցել, այլև դրանք նաև ուսուցողական բնույթ են կրում երեխաների համար։

Եվ այս ամենը տեղի ունեցավ այն ժամանակ, երբ նոր գրական շարժումների ներկայացուցիչներ պնդում էին, որ հինը այլևս սպառել է իրեն և չի համապատասխանում նոր շրջանի պահանջներին։ Ահա այս ժամանակ Ազար Յազդին կարողացավ ի ցույց դնել հնի ողջ գեղեցկությունն ու արժեքը և դրան նոր համ ու հոտ տալ։

Մրցանակներ և պատվոգրեր

1964 թվականին (1343 թ.՝ ըստ իրանական օրացույցի) Մեհդի Ազար Յազդին իր «Լավ հեքիաթներ լավ երեխաների համար» գրքի համար արժանացավ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից պատվոգրի։ Իրանում ևս նա բազմիցս մրցանակների ու պատվոգրերի է արժանացել, այդ թվում արժանանալով «Իրանի մանկական և պատանեկան գրականության հայր» պատվավոր կոչմանը։ 2023 թ․ ի հիշատակ Ազար Յազդիի «Իրանական հեքիաթասացությունը» ներառվեց Իրանի ազգային ոչ նյութական ժառանգության ցանկում։ Բացի այդ, նրա մահվան օրը՝ հուլիսի 8-ը Իրանում հռչակվել է Մանկական և պատանեկան գրականության ազգային օր։

Մեհդի Ազար Յազդիի կենսագրության մեջ հիշարժան է նաև այն, որ նա երբեք ամուսնացած չի եղել և երբևէ պետական աշխատանքի չի անցել՝ այսպիսով ողջ կյանքը նվիրելով ընթերցանությանը և ստեղծագործական աշխատանքին։

Նա վախճանվել է 2009 թվականին (1388 թ.՝ ըստ իրանական օրացույցի) Թեհրանում՝ 87 տարեկան հասակում, իսկ հետո նրա աճյունը տեղափոխվել է Յազդ և հուղարկավորվել ծննդավայրում։