Ֆարիդ Ջավահերքալամը․ մի թարգմանչի պատմություն

Մարդկության պատմության ընթացքում թարգմանիչներին յուրահատուկ առաքելություն է վերապահված, քանի որ նրանք մշակութային արժեքների փոխանակման անքակտելի օղակն են։

Տաղանդաշատ թարգմանիչները, ընտրելով գրականության լավագույն գործերը և դրանք փոխանցելով փոխառու մշակույթ, այսպիսով մեծ ծառայություն են մատուցում յուր մշակույթի լեզվակիրներին, թեպետև հաճախ իրենց անունը մոռացության է մատնվում։

Իրանում նույնպես բազմաթիվ մարդիկ իրենց կյանքի տարիները նվիրել են համաշխարհային գրականության գոհարները մեկ լեզվից մյուսը փոխադրելուն՝ այսպիսով ստեղծելով կամուրջ իրանական և այլ մշակույթների միջև։ Ֆարիդ Ջավահերքալամը թարգմանության ոլորտում Իրանի պարծանքներից մեկն է։ Գործերը, որոնք թարգմանվել են նրա կողմից, «սևագրությունների» երկար պատմություն ունեն և աչքի են ընկնում ժանրային բազմազանությամբ։ Ասվածի վառ օրինակն են հետևյալ գրքերի պարսկերեն թարգմանությունները՝ Քաթրին Լոնգի «Հին Ամերիկա» (Cathryn J. Long «Ancient America»), Ֆիլիպ Մատիշակի «Լեգեոնական» (Philip Matyszak «Legionary: The Roman Soldier's (Unofficial) Manual»), Սթեֆեն Թուրնբուլլի «Սամուրայը» (Stephen Turnbull «The Samurai»), Մայքլ Բուրգանի «Կոնֆուցիոսը»  (Michael Burgan «Confucius: Chinese Philosopher and Teacher»), Վիկտորիա Շերրոյի «Ատոմային ռումբը» (Victoria Sherrow «The Making of the Atom Bomb»), յուրաքանչյուր իրանագետի սեղանի դասագիրք հանդիսացող Մ․ Դանդամաևի «Աքեմենյանների քաղաքական պատմությունը» և բազմաթիվ այլ գրքեր։

Թարգմանչի կենսագրությունը

Ֆարիդ Ջավահերքալամը ծնվել է 1925թ․ Թեհրան քաղաքի հարավում գտնվող Մոլքաբադ թաղամասում։ Նրա հայրը անգլերենի ուսյալ դասախոս էր, ով աշակերտել էր ժամանակի անվանի մասնագետների մոտ։

Ֆարիդը մանուկ հասակում հիվանդացավ որովայնային տիֆով և մեկ շաբաթ կոմայի մեջ հայտնվեց ։ Նրա համոզմամբ այս հիվանդությունը պատճառ հանդիսացավ, որ ծնողները հատուկ հոգտարություն ցուցաբերեն իրեն՝ դարձնելով նրան երես առած երեխա։

Տարրական կրթությունը սկսեցԱմիր Մոեզզի դպրոցում։ Նրա դասարանում սովորում էր 50-ից ավել աշակերտ, ինչի արդյունքում ուսուցիչները չէին հասցնում ամենքին հետևել։ Սա է պատճառը, որ Ֆարիդի կրթության հարցում մեծ դերակատարություն ունեցավ իր մայրը։ Ավարտելով միջնակարգ դպրոցը՝ տեղափոխվեց «Նուր և սեդաղաթ» կոչվող ավագ դպրոց, որը գտնվում էր Թեհրանի Սարչեշմե թաղամասում։ Իր իսկ խոսքերի համաձայն, միշտ չար երեխա է եղել և դասը խանգարելու կամ ուսուցչին հունից հանելու մեջ հատուկ ձիրք ուներ։

Այս շրջանում սկսում է հոր մոտ անգլերեն սովորել։ Առաջին գիրքը, որը հոր կողմից նվեր է ստանում, Հ․Ջ․ Ուելսի «Ժամանակի մեքենան» էր։ Այս գիրքը հիմնահատակ փոխում է Ֆարիդի կյանքը՝ անսահման սեր արթնացնելով անգլերենի նկատմամբ։

Բարձրագույն կրթությունը շարունակում է Թեհրանի համալսարանում՝ ստանալով «անգլերեն լեզու և գրականություն» մասնագիտությամբ բակալավրի աստիճան։ Այնուհետև, տեղափոխվելով Ֆրանսիա, սովորում է Ալիանսի համալսարանում «հոգեբանություն» մասնագիտությամբ՝ միաժամանակ սերտելով ֆրանսերեն լեզուն։

Այդ ժամանակ Իրանի ներքաղաքական կյանքում քաոսային իրավիճակ էր ստեղծվել։ Մոսադեղի կառավարության անկումը (1953թ․) հանգեցրեց արտերկրում սովորող ուսանողների կրթաթոշակների ֆինանսավորման կրճատմանը։ Այսպիսով, Ֆարիդը ստիպված էր Ֆրանսիայում ատաղձագործությամբ զբաղվել, ինչպես նաև թերթ վաճառել։

Որոշակի ժամանակ անց վերադառնում է Իրան և նկատելով համալսարանականների շրջանում Ֆրեյդի և նրա տեսության հանդեպ հետաքրքրությունը, դասախոսներից մեկի առաջարկով թարգմանում է նրա «Հոգեվերլուծության ներածությունը»։ Այս թարգմանությունը մեծ հռչակ է ջեռք բերում և 70 տարվա ընթացքում բազմիցս վերահրատարակվում է։ Հայրենիք վերադառնալու առաջին տարիներին աշխատում է որպես թարգմանիչ, ինչպես նաև տեղական թերթերի համար հոդվածներ է գրում։

Իսլամական հեղափոխության հաղթանակից հետո մեկնում է ԱՄՆ՝ շարունակելու կրթությունը Կոլորադոյի համալսարանում որպես «անգլերեն գրականության» մագիստրոս։ Ուսումը ավարտելուց հետո վերադառնում է Իրան և լծվում թարգմանական աշխատանքին։

Ֆարիդ Ջավահերին միշտ ասում էր, որ թարգմանությունը այլ մշակույթ և գրականություն խորասուզվելու լավագույն միջոցն է։ Նա երբեք չէր օգտվում թարգմանության էլեկտրոնային գործիքներից, քանի որ հարուստ փորձը թույլ էր տալիս անհրաժեշտ բառերն ու արտահայտությունները պեղել մտքի պաշարից։

Ֆարիդ Ջավահերիի երկրային կյանքը ավարտվեց 2024թ․ 98 տարեկան հասակում։