Բայազիդ Բաստամին՝ իրանցի փիլիսոփա և սուֆի

Մ․թ․ 9-րդ դարի մեծ միստիկ և սուֆի Բայազիդ Բաստամին ծնվել է մոտ 850 թ. Իրանի Սեմնան նահանգի Շահրուդ քաղաքի Բաստամ քաղաքում։ Կենդանության ժամանակ հայտնի է եղել որպես «Սուլթան ալ-Արիֆին» (թրգմ․ «արեֆների (խորհրդապաշտների) թագավոր»), մի տիտղոս, որ տրվել է նրան սուֆիների կողմից։ Սուֆիական միստիցիզմը փիլիսոփայական ուղղություն է, որը իր առանցքում ունի աշխարհիկից և նյութեղենից հրաժարվելու միջոցով աստվածային ճշմարտությանը հասնելու գաղափարը։

Հայտնի է, որ Բայազիդը աշակերտել է ոմն Աբու Ալի Սենդիին, ով նրան է ուսուցանել al-tawḥīd wa’l-ḥaqāʾeq ṣerfan՝ «աստվածային միություն և միստիկ իրականությունը իր մաքուր տեսքով» գաղափարը։

Կարծիք կա, որ Բայազիդը եղել է Ահմադ բեն Խուզրուվիյե Բալխիի և Աբու Թուրաբ Նախշաբիի ժամանակակիցը, ովքեր վաղ սուֆիական շարժման ամենահայտնի ներկայացուցիչներից էին։ Նա նաև նամակագրական կապ է պահպանել  Զու ալ-Նուն Միսրիի հետ, ով իր աշակերտներին (մուրիդ) պարբերաբար Բաստամիի մոտ էր ուղարկում։

Բայազիդի նշանավոր աշակերտներից են եղել Աբու Մուսա Խադիմը (ով գրառել է նրա բազմաթիվ ասույթներ), Աբու Մուսա Դաբիլին և Սաիդ Մանջուրանին և այլք։ Նրա հետևորդները հայտնի էին «Թայֆուրիա» կամ «Բաստամիա» անվանումներով։ Թայֆուրիան սուֆիական ամենահին ավադույթն ունեցող դպրոցներից մեկն էր, որը չէր ընդունում գոյության ոչնչացումը, այլև ուսուցանում էր, որ կատարյալ վիճակի կարելի է հասնել՝ աշխարհից և սեփական անձից՝ էգոյից հրաժարվելու միջոցով։

Բայազիդ Բասթամիի ստեղծագործությունները

Բայազիդ Բաստամին իր կյանքի ընթացքում ոչ մի գիրք չի գրել (այս առումով, ակամայից, կարելի է զուգահեռ տանել նրա և Սոկրատեսի միջև), և նրա ոչ մի բնագրային աշխատություն չի պահպանվել։ Նրա բոլոր ասույթներն ու խոսքերը, որոնց թիվը գերազանցում է 500-ը, փոխանցվել են նրա աշակերտների միջոցով։ Հետմահու Ջունայդ Բաղդադին հավաքեց ու արաբերեն թարգմանեց Բայազիդի խոսքերը, որոնք լսել էր նրա ընտանիքի անդամներից և այլ աղբյուրներից։ Ավելի ուշ՝ Աբու Նասր Սարաջը շարունակեց այս գործը՝ համադրելով Բայազիդի ամենահայտնի խոսքերն ու դրանց մեկնաբանությունները։

Առավել հայտնի են նրա հետևյալ խոսքերը՝

Sobḥānī, Mā aʿẓama šaʾnī«Փառք լինի ընդ ինձ, որքան մեծ է իմ փառքը», ինչպես նաևanā howa «ես նա եմ»խոսքերը, որոնք ինքնին ցույց են տալիս աստվածայինի հետ ձուլվելու հոգևոր պրակտիկան։

Մահը

Պատմական աղբյուրները նշում են, որ Բայազիդ Բաստամին մահացել է 875 թ.։ Նրա դամբարանը գտնվում է Բաստամ քաղաքում և մնում է որպես ուխտագնացության կարևոր վայր։