ابوریحان بیرونی، اسطوره پرهیز از تعصب
ابوریحان بیرونی، اسطوره پرهیز از تعصب
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی به دلیل چیرگی بر بسیاری از دانش‌های روزگار به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان تاریخ ایران شناخته می‌شود. او در 13 شهریور ۳۵۲ شمسی (973 میلادی) در منطقه کاث (از شهرهای ولایت خوارزم) و روستای «بیرون» چشم به جهان گشود. وی در کودکی به دلیل نبوغ و استعداد بالا علومی همچون فارسی، صرف و نحو عربی، حکمت و ریاضی، حکمت و علوم عقلی و ستاره‌شناسی را در دوره مقدماتی و پیشرفته فرا گرفت و در این راه از دانش شیخ مصطفی اورگنجی، عبدالصمدبن حکیم و ابونصر از استادان علم ریاضی و ستاره‌شناسی بهره برد. این ستاره‌شناس برجسته در جوانی فعالیت‌های علمی خود را به صورت گسترده آغاز کرد و برای افزایش دانسته‌های خویش راه خراسان، ری، طبرستان و جرجان (در نزدیکی مازندران امروزی) را در پیش گرفت و در مدت اقامت خود در جرجان نزد امیر آن شهر رفت و کتاب «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» مشهور به «آثارالباقیه» را در زمینه تاریخ و جغرافیا به رشته تحریر درآورد. وی سپس به خوارزم بازگشت و پس از تصرف این منطقه در پایان قرن چهارم خورشیدی به وسیله محمود غزنوی با پیشنهاد وی به غزنه رفت و پس از آن با حضور در شهرهای مختلف تا پایان عمر به فعالیت‌های علمی خویش ادامه داد.
آثار ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی مورد احترام محمود غزنوی بود و بهترین سال‌های زندگی خود را در دربار این سلطان گذراند و کتاب قانون مسعودی را به نام او نوشت. بیرونی با زبان‌های سریانی، سانسکریت، فارسی، عبری و عربی آشنا بود. اگرچه بیرونی در اکثر رشته‌های علوم زمان خود به پژوهش پرداخت، اما اصولاً به ریاضیات دلبستگی داشت و بیشتر وقت خود را صرف تحقیقات ریاضی کرد. او بیش از 113 کتاب در علوم مختلف پزشکی، هیئت، تاریخ و جغرافیا نوشت که از آن جمله می‌توان به: تحقیق ماللهند (گزارشی از سفر به هند و آداب و رسوم هندوان)، قانون مسعودی (درباره نجوم اسلامی و مثلثات کروی، زمین و ابعاد آن و خورشید و ماه و سیارات)، التفهیم لاوائل صناعت التنجیم (درباره نجوم است که سالها به عنوان کتاب مرجع ریاضیات و نجوم تدریس می‌شد)، الجماهر فی معرفة الجواهر(معرفی مواد معدنی و جواهرات مختلف)، اصیدنه فی الطب (درباره مواد شیمیایی و خواص و طرز تهیه آنها) و... اشاره کرد. ابوریحان بیرونی در علوم مختلف نوآوری‌ها و نظریات مختلفی ارائه کرده است. در علم نجوم نظریه حرکت وضعی زمین و تعیین جهت قبله در مکان‌های مختلف، در علم جغرافیا محاسبات طول و عرض جغرافیایی شهرها و ترسیم نقشه، در علم شیمی و کانی‌شناسی تعیین وزن مخصوص عناصر مخصوصا و فلز گران‌بها برای اولین بار، در علم پزشکی و داروشناسی ترجمه اصطلاحات دارویی و نام‌گذاری داروها به زبان عربی و فارسی. بیرونی همچنین در مورد چگونگی پدید آمدن لایه سطحی زمین و تبدیل دریاها به خشکی و زمان پیدایش جهان اظهارنظر کرده است.
پرهیز از تعصب
همان کاری را که اروپاییان در انقلاب علمی و ادبی در بنیاد علوم و معارف جدید در قرن شانزدهم میلادی کردند، ابوریحان بیرونی در قرن دهم میلادی کرده بود. به این معنی که مواریث قدیم اعم از علوم عقلی یا نقلی را در بار اول به دیده تردید و انکار می‌نگریست و آن را در بوته نقد می‌گذاشت تا خلاف آن با دلایل محکم معلوم شود. تا وقتی که خود شخصاً تحقیق عمیق نمی‌کرد مطلبی را نمی‌پذیرفت. به عیارت دیگر، مهم‌ترین جنبه شخصیت علمی بیرونی حقیقت‌جویی و دوری از تعصب و پیروی کورکورانه از عقاید رایج است. به نظر وی تعصب، چشم‌های بینا را کور و گوش‌های شنوا را کر می‌کند و انسان را به کاری وامی‌دارد که خرد و دانش آن را گواهی ندهد. او بارها از نظریات دانشمندان پیشین و به ویژه ارسطو انتقاد می‌کرد. وی به دلیل شیفتگی به رهیافت‌های عینی، حقیقت را تنها در گفته‌ها و نوشته‌ها نمی‌جست و به آزمودن آزمودنی‌ها و مشاهده مستقیم پدیده‌های طبیعی بسیار علاقه‌مند بود. بیرونی از زاویه دین و جهان‌بینی مذهبی بر علوم نگریسته است. او معتقد بود، تحقیق در علوم مختلف مانند جغرافیا و علوم طبیعی از آن‌رو جایز است که برای حیات دینی و معنوی جامعه اسلامی در خور اهمیت است و باید باتوجه به این غایت دنبال شود. از جمله افرادی که به بررسی زندگی و آثار ابوریحان بیرونی پرداخته‌اند می‌توان به جلال‌الدین همائی، منوچهر صدوقی سها، اکبر داناسرشت و ابوالقاسم قربانی اشاره کرد.
درگذشت ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی در 22 آذر 427 هجری شمسی (1048 میلادی) در غزنین (شرق افغانستان کنونی) و در سن ۷۵ سالگی درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد.
روز 4 سپتامبر مصادف با 13 شهریورماه، در تقویم ملی ایران، به عنوان روز بزرگداشت «ابوریحان بیرونی» نام‌گذاری شده است.
| Անվանում | ابوریحان بیرونی، اسطوره پرهیز از تعصب |
| Երկիր | Իրան |
| 352 شمسی | |
| Աշխատանքներ | تحقیق ماللهند قانون مسعودی التفهیم لاوایل صناعة التنجیم الصیدنة فی الطب آثار الباقیه عن القرون الخالیه |
Հայտնի մարդիկ
