نقش علامه طباطبایی در توسعه فلسفه اسلامی
نقش علامه طباطبایی در توسعه فلسفه اسلامی
سید محمدحسین طباطبایی، مشهور به علامه طباطبایی مفسر، فیلسوف، اصولی، فقیه و عارف است. او از عالمان تأثیرگذار شیعه (تشیع یکی از مذاهب اسلامی است) در فضای فکری و مذهبی ایران در قرن 14 هجری شمسی (قرن 19 میلادی) بود. علامهطباطبایی نویسنده «تفسیر المیزان» و «شیعه در اسلام» و کتاب‌های فلسفی«بدایة الحکمة، نهایة الحکمة» و «اصول فلسفه و روش رئالیسم» است. او در حوزه علمیه قم به جای اشتغال به فقه و اصول، درس تفسیر قرآن و فلسفه برقرار کرد. این کار موجب رونق دانش تفسیر در حوزه علمیه قم شد. روش تفسیری او تفسیر قرآن به قرآن بود.
زندگینامه و آثار علامه طباطبایی
براساس زندگینامه خودنوشت علامه طباطبایی، او متولد تبریز است. پدرش حاج میرزا باقر و عمویش میرزا اسدالله از علمای بنام تبریز بودند. محمدحسین تحصیلات مقدماتی را در مکتب‌خانه‌های زادگاهش فرا گرفت، سپس به مدرسه «طالبیه» رفت و به تحصیل علوم دینی و عربی پرداخت و مقدمات را فرا گرفت. آن‌گاه در فقه کتب «شرح لمعه» و «مکاسب»، در اصول کتاب «معالم»، «قوانین»، «رسایل» و «کفایه»، در منطق کتب «کبری»، «حاشیه» و «شرح شمسیه»، در فلسفه کتاب «شرح اشارات» و در کلام کتاب «کشف‌المراد» را مطالعه کرد. در 1304 هجری شمسی برای ادامه تحصیلات به نجف رفت و نزد آیت‌الله آقا شیخ محمد اصفهانی یک دوره خارج اصول و خارج فقه را آموخت. همچنین از محضر آیت‌الله نائینی و آیت‌الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آیت‌الله حجت کوه کمره‌ای، حاج میرزا علی آقا طباطبایی تبریزی، آقا سید حسین بادکوبه‌ای و آیت‌الله سید ابوالقاسم خوانساری بهره برد. پس از بازگشت به ایران، در 1314 هجری شمسی به زادگاهش بازگشت و مدت 10 سال در آنجا ماند. در 1325 هجری شمسی از تبریز به قم آمد و در حوزه علمیه آنجا مشغول به تحصیل شد و محضر استادان برجسته‌ای چون آیت‌الله سیدمحمد خوانساری، آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه کمره‌ای را درک کرد. او شاگردان وارسته‌ای تربیت کرد. نشست‌های علمی علامهطباطبایی با هانری کربن، فیلسوف و شیعه‌شناس فرانسوی، زمینه‌ساز معرفی تشیع به اروپاییان شد. مصاحبات او با هانری کربن، به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی انتشار یافت و اولین دوره آن در فارسی تحت عنوان «مکتب تشیع» منتشر شد.
توسعه فلسفه اسلامی
با توجه به آثار علمی، قلمی و سخنرانی‌های مرحوم علامه طباطبایی می‌توان به پنج محور در خصوص امتداد یافتن فلسفه اسلامی توسط او اشاره کرد؛ محور نخست، بالندگی و توسعه فلسفه اسلامی است. ایشان ترویج و نهادینه‌سازی فلسفه اسلامی را با تألیف کتب «بدایه الحکمه» و «نهایه الحکمه» وارد مرحله جدیدی کردند. تدریس فلسفه به‌ویژه حکمت متعالیه و اسفار ملاصدرا، ابداعات فلسفی (16مورد) که در حوزه داشتند و حاشیه‌هایی که بر اسفار نوشتند، بخشی از اقدامات ایشان در توسعه فلسفه اسلامی در متن فلسفه بود. محور دوم، در بخش دین‌شناسی، اعتقادات و علوم کلامی است. در این زمینه نیز با استفاده از پشتوانه‌های فلسفی به تبیین مبانی اعتقادی پرداختند. همچنین ایشان روزآمدی بحث‌های اعتقادی را نیز در دستور کار خود داشتند و در این راستا، رساله «الولایه»، کتاب «شیعه در اسلام» و «قرآن در اسلام» را به نگارش درآوردند. بخش دیگر، پاسخ به شبهات است. مرحوم علامه طباطبایی در مبانی اعتقادی، کتاب‌ها و آثار مستقل دارند، از آن جمله می‌توان به کتاب «وحی یا شعور مرموز»، «علی و فلسفه الهی» و... اشاره کرد. همچنین مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان هم بحث‌های مستقلی در ذیل آیات قرآن و معارف الهی و بحث‌های مبانی کلامی دارند.
اخلاق علمی و عملی
محور سوم، انسان‌شناسی است. انسان‌شناسی مبنا و محور علوم‌اسلامی است. ایشان آثار متعددی را با پشتوانه‌های فلسفی و عرفانی به نگارش درآوردند؛ همچون «انسان ماقبل الدنیا، انسان فی‌الدنیا، انسان بعد دنیا». محور چهارم، بحث اخلاق است. مرحوم علامه طباطبایی در بحث از اخلاق دارای دو ایده و ابداع جدید هستند؛ نخست، در بخش اخلاق نظری که «نظریه اعتباریات» را مطرح می‌کنند و بر این اساس، تبیین جدیدی از گزاره‌های اخلاقی به‌دست می‌دهند. دوم، در بخش اخلاق عملی است که در کتاب المیزان از رهگذر تفسیر به این مهم پرداخته‌اند و در آنجا مسلک توحیدی قرآن را در اخلاق ذکر به تبیین می‌گذارند.
محور پنجم، امتدادسازی فلسفه در علوم‌انسانی است. ایشان به‌ویژه در مباحث جامعه‌شناسی، علم سیاست، حقوق، مباحث تربیتی و بعضاً مباحث روانشناسی هم آثارمستقل دارند و در «المیزان» مباحث مفصلی را در حوزه علوم‌انسانی ذکر کرده‌اند.
روز 15 نوامبر مصادف با 24 آبان‌ماه، در تقویم ملی ایران، به عنوان روز بزرگداشت علامه طباطبایی نامگذاری شده است.
| Անվանում | نقش علامه طباطبایی در توسعه فلسفه اسلامی |
| Երկիր | Իրան |
| قرن 14 شمسی | |
| Աշխատանքներ | تفسیر المیزان، شیعه در اسلام، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة، اصول فلسفه و روش رئالیسم، |
Հայտնի մարդիկ
