رودکی؛ سخن سرای بزرگ ایران
رودکی؛ سخن سرای بزرگ ایران
دوره سامانی، دوران رستاخیز، عصر خردگرایی و زمان احیای تفکر عقلانی است. در این دوره به همت اهالی فرهنگ‌دوست و وزیران دانشمند، نهال علم، دانش، فرهنگ و فـلسفه بـالید و به بار نشست و بوی خوش دانش و معرفت آنان نه تنها در تمامی جهان آن روزگاران پیچید که شمیم آن تا به امروز جان دانـش را تازگی و شادابی بخشیده است. در واقع سـامانیان در احیای زبان و ادب گذشته ایران، تلاشی وقفه‌ناپذیر داشتند. از یک طرف به تقویت و گسترش زبان پارسی از طریق تشویق شاعران، نویسندگان و مترجمان در به وجـود آوردن آثـاری بـه زبان فارسی پرداختند و از جهتی دیگر دلبستگان به فـرهنگ و تـمدن ایرانی را به پدید آوردن و به نظم کشیدن شاهنامه‌ها و تاریخ‌نامه‌های باستان واداشتند که سرحلقه این جمع، فردوسی توسی، شاعر بلندآوازه ایـرانی اسـت. در ایـن میان شاعرانی برجسته، چون رودکی که به هـر صورت متأثر از جامعه علمی-عقلانی زمان خود بودند، شعر را وسیله‌ای برای بیان اندیشه‌ها و تفکرات فلسفی و حکمی خویش قـرار دادند. رودکی شاعر دربار سامانیان و مدح‌کننده امیر نصر بن احمد سامانی و دیگر امرا و درباریان بود. او به فلسفه اپیکوری یکی از فلاسفه یونانی معتقد بود و همین تفکرات، شاید پایـه فـکری افرادی چون خیام، عطار و حـافظ را بنا نـهاده است.
ابداع قالب‌های جدید فارسی
رودکی را «نخستین شاعر بزرگ پارسی‌گوی و پدر شعر پارسی» می‌دانند، زیرا پیش از وی کسی «دیوان شعر» نداشته است. رودکی شعر فارسی را با پیروی از شعر عربی جدا کرد و اوزان و قالب‌های جدید فارسی برای آن به وجود آورد و با ترجمه منظومه‌های مختلف و سرایش اشعار حکیمانه و تعلیمی و نیز تغزلات و مدیحه راه را برای پیشرفت شعر فارسی گشود. او را مبتکر و آفریننده دوبیتی نیز دانسته‌اند. شاعران ایرانی بسیار او را ارج نهاده‌اند به‌طوری که بارها از اشعار او در تضمین‌های خود استفاده کرده‌اند. بی‌شک معروف‌ترین شعر و سروده رودکی که در ادب فارسی سخت نیکو افتاده، همان قصیده‌ای است که در بازگرداندن امیر نصر سامانی به بخارا سروده با مطلع: بوی جوی مولیان آید همی/ یاد یار مهربان آید همی. چیرگی او در شعر و موسیقی به اندازه‌ای در ابونصر سامانی تاثیرگذار بوده که پس از شنیدن شعر «بوی جوی مولیان» بدون کفش، هرات را به مقصد بخارا ترک کرده است.
رودکی با وجود تقدم نسبت به شاعران بزرگ ایران زمین از پرکارترین‌ها نیز به شمار می‌رود. نخستین فردی که درباره تعداد اشعار رودکی سخن گفته، رشیدی سمرقندی است. رشیدی سمرقندی میگوید: شعر او را سیزده بار شمردم، صد هزار بیت بود، از این رو باید گفت رودکی شاعری بسیارگو بوده است. بیشتر تذکره‌نویسان از جمله جامی در بهارستان، امین احمد رازی در هفت اقلیم، نجاتی در بساتین الفضلا، هـمگی با توجه به همین گفته رشیدی، تقریبا همین مقدار با انـدکی کـم و زیـاد ذکر کرده‌اند. بسیاری از تذکره‌نویسان و شاعران نزدیک به زمان او، رودکی را کور مادرزاد می‌دانند و بعضی او را «شاعر تیره‌چشم» گفته‌اند، از افردای که بـه کـوری وی اشاره کرده اند، می‌توان از فردوسی و ناصر خسرو نام برد.
آثار رودکی
کیفیت اشعار رودکی آغازگر راه پیشرفت ادبیات فارسی بود. ریچارد فرای ایران‌شناس آمریکایی عقیده دارد که رودکی در تغییر خط از پهلوی به خط فارسی نقش داشته است. در تذکره‌ها و کتاب‌های پارسی اشعار وی بارها ذکر شده که همین‌ها اساس جمع‌آوری دیوان وی بودند. اشعار او بارها به وسیله شاعران ایرانی مورد استقبال قرار گرفت و بارها در تضمین‌ها از آنها استفاده شد. وی در میان شاعران فارسی بسیار مورد ارج و احترام بوده و کمتر فردی زبان به نکوهش وی گشوده‌است. از آثار رودکی می‌توان به: دیوان اشعار و کلیله و دمنه منظوم اشاره کرد. از مجموع اشعار رودکی که بالغ بر صد هزار بیت بوده است امروزه بیش از هزار و اندی بیت در دست نیست. از آنجا که رودکی به عنوان پدر شعر کلاسیک فارسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. همواره آیین‌های پاسداشت مختلفی برای این شاعر پارسی‌زبان برگزار می‌شود.
درگذشت رودکی
ابوعبدالله جعفربن‌محمدبن حکیم‌بن‌عبدالرحمن‌بن‌آدم متخلص به رودکی و مشهور به استاد شاعران در چهارم دی‌ماه ۲۳۷ هجری شمسی (858 میلادی) در یکی از روستاهای ناحیه رودک سمرقند به دنیا آمد و در سال ۳۱۹ شمسی (940 میلادی) در پنجکنت شهر و ناحیه‌ای در ولایت سغد تاجیکستان درگذشت.
روز 25 دسامبر مصادف با چهار دی ماه، در تقویم ملی ایران، «روز بزرگداشت رودکی» نام‌گذاری شده است.
| Անվանում | رودکی؛ سخن سرای بزرگ ایران |
| Երկիր | Իրան |
| Մականուն | پدر شعر پارسی |
| ۲۳۷ هجری شمسی | |
| Աշխատանքներ | کلیله و دمنه (شعر)، سندبادنامه |
Հայտնի մարդիկ
