Շահր-է Սուխթեն՝ հեռավոր անցյալի խորհրդավոր քաղաքը

Շահր-է Սուխթեի գերեզմանատուն

Պեղումների տարբեր փուլերում այստեղ հայտնաբերված գտածոները վկայում են, որ քաղաքում գոյություն է ունեցել քաղաքակրթության չորս շերտ: Նախքան «ուրվական քաղաքի» վերածվելը, այս բնակավայրը երեք անգամ հրդեհվել է, ինչի հետևանքով բազմաթիվ մարդիկ են մահացել: Այս իրադարձությունների հետևանքով գլխավոր քաղաքի շրջակայքում ձևավորվել է գերեզմանատուն, որը պարունակում է շուրջ 25,000-40,000 գերեզման:

«Այրված քաղաքի» կարևորությունը

Շահր-է Սուխթեն մի վկա է, որը մեզ պատմում է անտիկ քաղաքակրթության մասին: Ներկայումս այս պատմահնագիտական տարածքը բաղկացած է մի քանի բլուրներից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունեցել է տարբեր կիրառություն (արհեստանոց, բնակավայր, գերեզմանատուն և այլն): Հատկանշական է, որ հայտնաբերված առարկաները շատ լավ են պահպանվել՝ հնարավորություն տալով ուսումնասիրել դարերի խորքում թաղված մշակույթը:

Շահր-է Սուխթեի կարևորագույն արտեֆակտներից են՝

• Աշխարհում առաջին արհեստական աչքը. հավանաբար պատկանել է 25–30 տարեկան մի կնոջ: Այս աչքը, որի տրամագիծը 2.5 սմ է, մոտ 4800 տարվա հնություն ունի:
• Աշխարհի առաջին անիմացիան. կավե բաժակի վրա պատկերված այծի տարբեր դիրքերի պատկերներից կազմված անիմացիա: Տարան պտտելով՝ ստեղծվում է վազող կենդանու շարժվող պատկեր:
• Զառ և նարդու տախտակ. այս գտածոն վկայում է, որ խաղի այս տեսակը եղել է բնակիչների ժամանցի միջոց:
• 10 սմ բարձր ճշգրտությամբ քանոն. նման գործիքի առկայությունը ցույց է տալիս, որ բնակիչները տիրապետել են մաթեմատիկական հաշվարկներին և գործիքների պատրաստմանը:
• Մարմարե ուլունք. հայտնաբերված երիտասարդ կնոջ գերեզմանից, հավանաբար օգտագործվել է որպես զարդ:

Նոր պեղումներ և բացահայտումներ

Պեղումները Շահր-է Սուխթեում դեռ շարունակվում են, և հաճախ հայտնաբերվում են նոր արտեֆակտներ: Վերջին պեղումները ցույց են տվել, որ բնակիչների սննդի հիմնական աղբյուրը եղել են ոսպն ու ձուկը: Շրջանի կլիման՝ շոգն ու ավազե փոթորիկները, պեղումների գործընթացն ավելի դժվար են դարձնում:

Մշակութային նշանակություն

Շահր-է Սուխթեն աշխարհագրորեն մոտ էր Միջագետքի քաղաքակրթությանը, սակայն աչքի էր ընկնում հասարակարգային և մշակութային ինքնատիպությամբ: Պեղածոները ցույց են տալիս, որ կանայք ունեցել են սոցիալական բարձր կարգավիճակ: Հասարակությունը բաժանված էր արհեստակցական միությունների, իսկ ջուլհակությունը կարևոր դեր էր խաղում:

Հետաքրքրական է նաև հայտնաբերված ատամների մեծ քանակը, որը, հավանաբար, խոսում է այն մասին, որ ջուլհակներն օգտագործել են իրենց ատամները թելեր կտրելու համար:

Ինչպե՞ս ամայացավ Շահր-է Սուխթեն

Դատելով գտածոներից քաղաքում որպես վառելանյութ օգտագործվել է փայտը։ Այս բնակավայրի շրջակայքում բազմաթիվ ծառեր կային, և այս հանգամանքը թույլ է տալիս ենթադրել, որ նախկինում տարածքը բավական խոնավ կլիմա է ունեցել։ Սակայն հետագայում կլիմայի փոփոխությունը և ջրային պաշարների նվազումը պատճառ հանդիսացան, որ քաղաքի բնակիչները լքեն տարածքը, ինչի արդյունքում էլ քաղաքը վերածվեց  ամայաբնակ վայրի։